Ta'lim qonuniyatlari va tamoyillari

Ta’lim qonuniyatlari va t a m o y i l l a r i. Kuldasheva Nigora Nurbekovna BTS 203 guruh.

Reja :. Prinsip tushunchasi. O’qitishning etakchi qoidalari.

PRINSIP TUSHUNCHASI. " Prinsip " so ' zining ma ' nosi xulqning , xatti - harakatning aspsiy qoidasi , yetakchi g ' oya demakdir . Ta'lim qonuniyatlari (prin-siplari) bu — o'qitish jarayoniga qo'yiladigan talablar yig'indisidir. Biz, hatto, turmushda ham „bu odam prinsipli" deymiz va bunda o'sha odamning o'ziga xos qoidalariga, o'zining prinsiplariga muvofiq ish ko'rishini nazarda tutamiz. Agar kishining xatti-harakatlarida qat'iy qoidalar bo'lmasa, uni „prinsipi yo'q" deb hisob-laymiz. XV. — XVI asrlardagi mashhur olimlar bilishning asosiy qonuniyatlariga faqat o'qitishning emas, balki axloqiy tarbiyalashning' ham yetakchi asosi sifatida qaraganlar. Forobiy „Namunali ta'lim" haqidagi risolasida o'quvchilar o'zlashtirishi lozim bo'lgan materialni eng yaxshi yo'sinda bayon qilish masalasiga alohida to'xtalib, bu ishning ikkita turini tavsiya etgan: ularning biri bevosita sezishga yaqin narsalami oldingi o'ringa qo'yishdan va ikkinchisi aqlga yaqin narsalarni olg'a surishdan iboratdir. U o'zining fikrini tushuntirib shunday yozgan: „Aql o'z harakatini awal seziladigan narsalarga, keyin esa aqlga muvofiq yo'sinda, ya'ni xossalarni sintez qilishga yo'naltirishi ma'qul"..

Ibn Sino asarlarida ham didaktikaning prinsiplariga, xusu-san, ko'rsatmali o'qitishga qiziqish bilan qaralgan. Ibn Sino inson dastlabki o'quv mashg'ulotlarida buyumning tashqi xossasini o'rgansa, o'sha buyumni va uning tasvirini ko'rib chiqsa, o'zi mustaqil holda bilimlarni o'zlashtira oladi, deb hisoblagan. Olim inson haqiqatan mavjud narsalarni yoki ularning tasvirini idrok etishi tufayli unda obyektiv voqelikni to'g'ri aks ettiradigan tasawur shakllanishini uqtirgan..

Mana shu prinsiplar qayerdan kelib chiqqan? Ularni kim, qachon va qanday vaziyatlarda ifodalagan? Prinsiplarni ifodalashga olib kelgan asosiy manba, o'qitish amaliyoti, o'qituvchilaming keyinchalik anglangan, umumlashtirilgan va tarqalgan tajribasi hamda topilmalaridir. Biz ijtimoiy rivojlanishga ko'ra o'qitish prinsiplarining o'zga-rishini e'tirof etgan holda an'anaviy ta'riflarni saqlash, ularga faqat zamonaviy maktabning ahvolini aks ettirish zarurligi uchun boshqacha mazmun baxsh etish, xususan, yangi maktabga xosayrim qoidalarni kiritish tarafdorimiz. Masalan, „Umumiy ta'lim maktabi konsepsiyasi" hamda „Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi"ga muvofiq, butun o'qitish va tarbiyalash tadbirlari ta'limni insonparvarlashtirish hamda demokratlashtirish talablariga bo'ysunishi sababli demokratik qonunlarga, shaxsga insoniy munosabatlarga asoslangan tarbiyalovchi va kamol toptiruv-chi ta'iimning birligi yetakchi qoida bo'lib qoldi. O'qitishning prinsiplaridan uning qoidalari kelib chiqadi va ular u yoki bu prinsiplarning xususiy qoidalarini aks ettiradi. Masalan, o'qitishning ko'rsatmalilik prinsipi ta'iimning ko'rsatmali qo'llanmani hozirlash, o'quvchilarni uni idrok etishga tayyorlash, qo'llanmani ko'rsatish va tahlil qilish kabi qoidalarini taqozo etadi..

O'qitishning har xil prinsiplari tavsiya etilgan va etilayotgan bo'lsa ham, lekin barcha tadqiqotchi-didaktlar uchun bir qator umumiy prinsiplari O'qitishning tarbiyalovchi va kamol toptiruvchi prinsipi Ilmiylik, tizimlilik va izchillik. Ta'limning amaliy hayot bilan bog'lanishi Onglilik va faollik . Tushunarlilik . Puxtalik . Ko'rsatmalilik ..

ILMIYLIK, TIZIMLILIK VA IZCHILLIK PRINSIPI. Maktab ta ' limiga qo ' yiladigan ilmiylik talabi xalq ta ' limi to ' g ' risidagi barcha qonunlar , „ Umumiy ta ' lim maktabi konsepsiyasi " hamda „ Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi " da ifodalangan yetakchi talabdir . Hozirgi kunda , ya ' ni fan va texnika rivojlangan , ilmiy bilimlar , mustaqil davlatni qurish va uni rivojlantirishning har xil amaliy masalalarini hal qilish - ning zarur shartiga aylanayotgan davrda mazkur prinsipni amalga oshirish nihoyatda muhimdir . Ilmiylik prinsipi maktab ta ' limi mazmuniga fanda aniq rasmiy - lashgan o ' quv materiallarini kiritishni ( bu talab maktab dastur - lari va darsliklarini taqqoslashda , o ' qituvchi har bir dars uchun material tanlashda hisobga olinadi ), o ' quvchilarni o ' z yoshlariga mos ilmiy tushunchalar bilan qurollantirishni talab qiladi . Das-tur va darsliklarda esa ana shunday tushunchalarni o'zlashtirishning tartibi ifodalanadi. Bu tartibga jiddiy rioya etish hamda o'quv jara-yoniga faqat fanlarda qabul qilingan ta'riflarni kiritish maqsadga muvofiqdir..

Ilmiylik prinsipi o'qituvchidan o'quvchilarning og'zaki va yozma nutqiga alohida e'tibor berishni, u yoki bu masalalarni ilmiy asosda tushunishdan hech qanday chekinishga yo'l qo'ymaslikni, ilmiy tushunchalarni va so'zlarni to'g'ri qo'llashni talab qiladi..

TA'LIMNING AMALIY HAYOT BILAN BOG'LANISH PRINSIPI.

Nazariyani amaliy hayot bilan bog'lash prinsipini ro'yobga chiqarish uchun quyidagi tadbirlar amalga oshirilishi kerak : A o ' rganiladigan materialni o ' quvchilarning shaxsiy tajribasi va kuzatishlari bilan , quyi sinflarda esa ularning o ' yinlari bilan bog ' lash darker , chunki kichik maktab yoshidagi o ' quvchilarni o ' qitish albatta o ' yin faoliyatini talab qiladi ; B ta'limni atrofdagi hayot bilan , yangi jamiyatni qurish amaliyoti bilan bog'lash ; D nazariyani amaliyot bilan fanning rivojlanishi jamiyatning ehtiyojlariga bog'liqligini yoritadigan qadamjolarga sayohatlar shak-lida bog'lash ; E nazariy va amaliy yo'sindagi turli masalalami hal qilish va topshiriqlarni bajarish , laboratoriya ishlari bilan shug'ullanish va ishlab chiqarishga doir mavjud bilimlar asosida amaliyotlar o c tkazish hamda ularning natijalarini albatta tekshirish ; F o'quvchilarning unumli mehnati , ya'ni ijtimoiy-foydali ish-larni o'zlariga mos shakllarda yo'lga qo'yish ..

TA ' LIMDA ONGLILIK VA FAOLLIK QOIDASI. 1.O'quvchilarning o'quv faoliyatida o'z oldilaridagi maqsad va vazifalaming mohiyati hamda ahamiyatini, ya'ni o'zlari nima uchun o'qishlari kerakligini tushunishlari..

KO ' RSATMALILIK PRINSIPI. Bihshning birinchi pog ' onasi — jonli mushohada , ya ' ni te - varak - atrofdagi narsalarva hodisalarni idrok etishdir . Ko ' rsatmalilik prinsipi idrok etishni osonlashtirishi va nazariy bilimlarni hayot , amaliyot bilan bog ' lash imkonini beradi . Bu prinsip o'rganilayotgan hodisalarga qiziqishni oshiradi, bilimlarni puxtaroq egallashga yor-dam beradi. Ibn Sinoning qayd qilishicha, inson o'zining o'quv mashg'u-lotlari boshlanishida, narsaning tashqi xossalarini o'rganishda, uning aslini va tasvirini ko'rib, o'zicha bevosita bilimlarni hosil qilishi mumkin. Har qanday fanda awalo, narsalarning ta'rifi zarur. Ularning mavjudligini esa pirovard natijada isbotlash vositasida bili-nadi, chunki ular mazkur fan aniqlaydigan hodisalardan iborat bo'ladi 1 . Ibn Sinoning ana shu xulosasi o'qitishdagi ko'rsatma-lilikning faqat bir jihatini yoritadi, xolos. Xulosada awalo inson mavjud narsalarni yoki ularning tasvirlarini idrok etishi tufayli unda obyektiv voqelik to'g'risida tasawur hosil bo'lishi va inson ularni to'g'ri aks ettirishi ta'kidlanadi..

TA ' LIMNI TURMUSH BILAN BOG ' LASH PRINSIPI. Ilmiy bilimlar kishiiarning ishiab chiqarish faoliyatiga bo'lgan ehtiyojiari asosida vujudga kelishi, ana shu faoliyatga xizmat qilishi va turmush bilan bog'liqligi sababli bunday bilimlarni o'zlashtirish uchun faqat ularning mazmunini emas, balki amalda qo'llanishini ham o'rganish kerak. Ana shu prinsipni (ta'lim nazariyasi va ama-liyotini o'zaro bog'lashni) amalga oshirishning muhim vositasi o'qitishni o'quvchilarning amaliy faoliyati va rnehnati bilan qo'shib olib borishdir. Respublikamizning xalq ta'limi to'g'risidagi Qonu-nida o'qitishni hayot bilan chambarchas bog'lash talabi qo'yilgani bejiz emas..

O'QITISHDA INDIVIDUAL YONDASIIISH PRINSIPI. Individuallik nima? Pedagogikada individuallik hozirgi payt-gacha sof tashqi xarakterga ega bo'lib, u (o'quvchilarning butun jamoasi bilan o'tkaziladigan dars, leksiya kabi umumiy mashg'ulotlar, o'quvchilarning jamoasi emas, ularning ayrimlari bilan o'tkaziladigan, masalan, seminar singari guruh mashg'ulotlar qatorida) har bir o'quvchi bilan alohida shug'ullanishni bildirib keldi. Pedagogika uning mohiyatiga chuqur kirib bormadi. Indivi-duailikning shakllanishi esa, awalo, uning mohiyatini va qanday komponentlardan tarkib topishini bilishni taqozo etadi..

INDIVIDUAL PEDAGOGIKA PRINSIPI. Iridividuallikka strukturali — tizimli yondashish bilan birga uning vujudga kelishiga bola organizmining yetilishi jarayonlari asosi-da psixofizik o'sishi bilan bog'liq holda qaraladi, uning asosiy belgi-lari ta'riflanadi, individuallashuvning omillari aniqlanadi. Mana shulaming hammasi individuallik shakllanish va rivojlanish jaray-onlarini, uning amalga oshuvini ta'riflashning muhim va zarur jihatlaridir. Lekin, bizningcha, ular „Nima qilish kerak?" degan savolga taalluqli bo'lib, “Qanday qilish kerak?” degan savolga javob topishda bizga refleksologiya yordam beradi. (Refleksologiya peda­gogikaning 20- yillar boshida Rossiyada vujudga kelgan yo'nalishidir. Bu yo'nalishning asoschisi V. M. Bexterov bo'lib, uning bosh maqsadi insonni o'rganish va tarbiyalashdan iboratdir. Refleksologiya shaxsni o'rganish va tarbiyalashda yangi imkoniyatlar ochadigan fan bo'lib, u psixikani keltirib chiqaradigan asab-mushak faoliya­tining asoslari, qonuniyatlari va mexanizmlarini har tomonlama sinchiklab o'rganishdan boshlanadigan fanni taqozo etdi..

Refleksolog olimlar o'tkazgan tajribalar, ularning nazariy isbotlari asosida XX asr boshlarida keng tarqalgan va amalda qo'llangan erkin tarbiya nazariyasi asosida; hozirgi olimlar, peda-gog va psixologlarning qarashlariga, Toshkent shahar maktab-laridagi o'qituvchilarning ilg'or individual tajribalari va shaxsiy tajribamizga tayanib individual pedagogikaning quyidagilardan iborat prinsiplarini belgiladik:.

ADABIYOTLAR. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi Qonuni T. 1997 yil.

E’tiboringiz uchun rahmat.