Η ιστορία του Μαντείου του Τροφωνίου

Γιωργος τσελεπησ παναγιωτησ σαριδησ θανασησ πανουργιασ αλεξανδροσ σωκοσ.

[Audio] Ιστορία του Μαντείου του Τροφωνίου. Η Λιβαδειά φιλοξενούσε στο έδαφός της ένα από τα σημαντικότερα μαντεία της ελληνικής αρχαιότητας, αυτό του ήρωα, μάντη και θεού Τροφωνίου. Ο Τροφώνιος, ενίοτε ταυτιζόμενος με το Δία και γνωστός και ως Δίας Τροφώνιος, ήταν αρχαία τοπική θεότητα, η λατρεία της οποίας είχε έναν κατεξοχήν χθόνιο χαρακτήρα και συνεπώς, πολλά κοινά σημεία με τα υπόλοιπα μυστηριακά ιερά στον ελλαδικό χώρο και τις δοκιμασίες που αυτά επέβαλαν στους προσκυνητές και τους μύστες τους. Στο τέμενος της Λιβαδειάς, εκτός από τον ίδιο τον Τροφώνιο και τα παιδιά του, λατρεύονταν η τροφός του, Δήμητρα-Ευρώπη, ο Απόλλων, ο Κρόνος, ο Δίας Βασιλεύς, η Ήρα Ηνιόχη, η Κόρη, η Έρκυνα, ο Αγαθός Δαίμων και η Αγαθή Τύχη. Επίσης, οι πηγές μαρτυρούν και την τέλεση αγώνων προς τιμή του Τροφωνίου σε συνδυασμό με τα Βασίλεια, αγώνες προς τιμήν του Διός Βασιλέως..

[Audio] Σύμφωνα με τον Παυσανία, το μαντείο του Τροφωνίου στη Λιβαδειά ήταν αρχικά άγνωστο στους Βοιωτούς. Σε καιρό ανομβρίας, απεσταλμένοι βοιωτικών πόλεων επισκέφθηκαν το μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς για να λάβουν χρησμό. Εκεί, η Πυθία τους παρέπεμψε στον Τροφώνιο για να τους δώσει τη λύση. Οι απεσταλμένοι πήγαν στη Λιβαδειά, αλλά δεν μπορούσαν να εντοπίσουν το μαντείο, ώσπου ένας από τους αντιπροσώπους του Ακραιφνίου, ονομαζόμενος Σάων, ακολούθησε ένα σμήνος μελισσών που τον οδήγησε στο άντρο του Τροφωνίου. Ο θεός τον μύησε στη λατρεία του και στο σημείο αυτό εγκαθιδρύθηκε το μαντείο..

[Audio] Η πληρέστερη περιγραφή του μαντείου και του τελετουργικού του ανήκει στον περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.), ο οποίος όχι μόνο το επισκέφθηκε, αλλά και χρηστηριάστηκε και ο ίδιος σ' αυτό. Από την πολύτιμη μαρτυρία του Παυσανία προκύπτει ότι στην εποχή του είχαν επιβιώσει πολλά αρχαϊκά και βασικά στοιχεία του σύνθετου τελετουργικού. Κατά την περιγραφή του, όποιος αποφάσιζε να κατέλθει στο μαντείο διέμενε πρώτα, για ορισμένες μέρες, σε ένα οίκημα που ήταν αφιερωμένο στον Αγαθό Δαίμονα και την Αγαθή Τύχη. Κατά το διάστημα της εκεί παραμονής του ακολουθούσε τους καθιερωμένους κανόνες τελετουργικού καθαρμού: λουζόταν στα νερά της Έρκυνας και θυσίαζε στον Τροφώνιο και τα παιδιά του, αλλά και στον Απόλλωνα, στον Κρόνο, στο Δία Βασιλέα, στην Ήρα Ηνιόχη και, τέλος, στη Δήμητρα, την οποία αποκαλούσαν Ευρώπη και πίστευαν πως ήταν η τροφός του Τροφωνίου. Κάθε φορά ένας μάντης εξέταζε τα σπλάχνα των ζώων και προέλεγε τις προθέσεις του θεού έναντι εκείνου που επιθυμούσε να λάβει χρησμό. Η τελική θυσία γινόταν στο «λάκκο του Αγαμήδη» και, εφόσον και αυτής τα σημάδια από τα σπλάχνα του θυσιαζόμενου κριού αποδεικνύονταν ευνοϊκά, ο ενδιαφερόμενος κατερχόταν στο χάσμα και το υπόγειο μαντικό σπήλαιο γεμάτος ελπίδες..

[Audio] Πως ήταν το Μαντείο του Τροφωνίου. Το ιερό τέμενος με το άλσος, το μαντείο του Τροφωνίου και τα διάφορα κτήρια βρισκόταν στην περιοχή των πηγών της Έρκυνας, της σημερινής Κρύας, και πιθανώς εκτεινόταν σε τμήμα του φαραγγιού, στο λόφο του μεσαιωνικού κάστρου και στα γύρω υψώματα. Τα ίχνη του όμως έχουν χαθεί από το αμείλικτο πέρασμα των αιώνων και τη συνεχή ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή. Για το λόγο αυτό οι επιγραφικές και φιλολογικές πηγές αποτελούν σχεδόν τα μόνα βοηθήματα στη σημερινή προσπάθεια κατανόησης της αρχαίας οργάνωσης και λειτουργίας του..

[Audio] Οι πιο πολλές και συστηματικές πληροφορίες για το μαντείο του Τροφωνίου και το τελετουργικό του περιέχονται στην περίφημη περιγραφή του Παυσανία. Από αυτή προκύπτει μια περίπλοκη τριμερής τοπογραφική διάταξη των ιερών χώρων του τεμένους, την οποία πιθανότατα επέβαλλαν η διαμόρφωση του εδάφους και η λατρευτική παράδοση. Επίκεντρο της λατρείας ήταν οι πλούσιες πηγές της Έρκυνας, στη δυτική πλευρά της οποίας ήταν το ιερό άλσος του Τροφωνίου. Στο λεγόμενο "λάκκο του Αγαμήδη" κάθε χρηστηριαζόμενος θυσίαζε πριν κατεβεί στο άντρο του Τροφωνίου. Εκεί πιθανώς βρίσκονταν τα ιερά της Έρκυνας, της Δήμητρας, αλλά και του ίδιου του Τροφωνίου. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε το λατρευτικό άγαλμα του θεού, έργο, κατά τον Παυσανία, του φημισμένου Αθηναίου γλύπτη Πραξιτέλη. Το γλυπτό απεικόνιζε το θεό με σκήπτρο στο οποίο ήταν τυλιγμένα φίδια, κάνοντάς τον έτσι να μοιάζει με τον Ασκληπιό. Στις πηγές του ποταμού, πλάι σε μια σπηλιά, υπήρχαν αγάλματα που ο Παυσανίας αποδίδει στον Τροφώνιο και την Έρκυνα. Έπειτα, ανηφορίζοντας στο βραχώδες ύψωμα, όχι πολύ μακριά από τις πηγές, ίσως κάπου στον ευρύτερο χώρο του σημερινού κάστρου, κάποιος έφθανε στο μαντείο, κάθετο σπηλαιώδες άνοιγμα με στόμιο που οδηγούσε σε υπόγειο θάλαμο. Από εκεί, συνεχίζοντας τον ορεινό δρόμο συναντούσε κανείς πρώτα το ιερό, αποκαλούμενο "το κυνήγι της Κόρης", καθώς και τον μεγάλο ημιτελή ναό του Διός Βασιλέως, που βρισκόταν σε περίοπτη θέση, στην κορυφή του ψηλού λόφου του Προφήτη Ηλία. Στην ίδια περιοχή υπήρχε και ιερό του Απόλλωνα..

[Audio] Φωτογραφίες του Μαντείου του Τροφωνίου. Φωτογραφίες του Μαντείου του Τροφωνίου.