Scene 1

I-fVl}K HEIML.reehVlX RHO OZOZ-6LOZ
h010X HHHdOW010X HI(111fVddÄD
HVIW€ChVIX HHHd01fOHXfl1
HHHJHV IA
1001011001
91JÅfUdf\O „VIV'EÜV>IY
JOUHOUO„ H19LfOd080Lrog
klVIXHéd3 Hk1V11-rel-fOkll/lH

Scene 2

МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ

Хүний хүлээн авч байгаа мэдээ хүмүүс хоорондын харилцааны явцад өөрчлөгдөж оюун 
ухааны тусгал болохыг мэдээлэл гэнэ. Мэдээлэл нь төрөл бүрээр дүрслэгдсэн өөр өөр 
хэлбэртэй байж болно. Жишээлбэл мэдээллийг бичвэр, тоо, зураг, дуу, хөдөлгөөнт 
(видео) хэлбэрээр дүрсэлж болно.

Объектын орчин ба шинж чанар гэж юу вэ?

Хэн, юу, хэнийг, юуг гэсэн асуултын хариу болж чадах юмыг объект (хүн, амьтан, дүрс, 
хүснэгт, цэс, цонх гэх мэт) гэдэг. Обьектод амьгүй зүйлээс гадна амьд байгалийг авч 
үздэг. Мөн өрнөж байгаа үйл явц, үзэгдлийг обьект гэж нэрлэнэ. Дэлхий дээр амьдарч 
байгаа хүн, амьтан бүр тодорхой нөхцөлд амьдардаг. Объектын оршин байх нөхцөлийг 
орчин гэдэг. Объект бүр ямар нэг шинж чанартай байдаг. Жишээлбэл мод объект нь 
хэлбэр, өнгө, үндэс гэсэн шинж тэмдэгүүдтэй.

Аливааа нэг шинж чанар, утга, үйлдэл, орчноороо адил 
объектуудыг бүлэг объект гэнэ. Жишээлбэл хавар, зун, намар, 
өвлийг улирал гэсэн бүлэгт, эцэг эх, хүүхдийг гэр бүл гэсэн 
бүлэгт багтаана.

Объектын тухай мэдээллийг цуглуулж, түүнд тулгуурлан объектын шинж чанарыг 
тусган дүрсэлснийг загвар гэнэ.

Бодит объектыг дуурайлган биет байдлаар               
хийсэн загварыг материаллаг загвар гэнэ. 
Бодит 
объектын 
дүрслэл 
буюу

математикийн томьёо, бичвэр, эх, бүдүүвч,  
зураг хүснэгт зэргийг мэдээллэн загвар гэнэ.

КОМПЬЮТЕР 
 
 
 
 
        Компьютерын үндсэн төхөөрөмж

Компьютерын эх хавтан, төв тооцоолох байгууламж, санах 
ой, хадгалах байгууламж зэргийг агуулдаг төхөөрөмж

Компьютерээр боловсруулагдаж байгаа мэдээлэл, хийгдэж 
байгаа үйлдлүүдийг харуулах төхөөрөмж. Олон сая өнгийг 
ялган дүрслэх чадвартай.

Үсэг, цифр, бусад тэмдэгт бүхий товчлууртай, мэдээллийг 
оруулах, компьютерт команд өгөх төхөөрөмж

Мэдээллийг оруулах, дэлгэц дээрх заагчийг удирдан 
команд болон үйлдлийг сонгох заагч төхөөрөмж.

Материаллаг 
Мэдээллэн

:arBap r3x oy B3?
3arBap
Marpnanna
N'13A33JIJ13H
COWIb
CMCTeMHüH
6JIOK

Scene 3

Файл 
Нэр 
өгч 
компьютерт 
хадгалсан

мэдээллийг файл гэнэ. Файл нь нэр, 
төрөл, 
агуулж 
буй 
мэдээллийн

багтаамжийг 
илэрхийлсэн 
хэмжээ,

төлөөлөх дүрс зэрэг шинж чанартай 
объект юм.

Хавтас Дотроо дэд хавтас болон файл агуулж болох хавтас. Хавтасыг

хэрэглэгчид өөрсдийн файлуудаа зохион байгуулалттай болгох 
зорилгоор хэрэглэдэг.

Компьютерээр мэдээлэл боловсруулах бүдүүвч

Компьютерын ажлын ширээ

Программын интерфэйсийн элементүүд

TSB TOOL400nox 6airyyrtSM)K, 'CY
Sonoscpyynax TexeepeMx
M3A33JIJ1b1"r
opyynax
rap, xynraHa
OponTb1H
OponTblH
TexeepeM>K
M3A33nsn
YAH, xaTyy, naaep, @nau.J AVICK
rapanTblH
Texeep-9M)K
Xanranax
Xaaranax TexeepeM)K
rapanTblH
raprax

nporpaMM, Tonoonox gvpc
Mop
AxunnacaH
Start

MepeHA opyynax TOBY
_ Mod •
Quick
Change
we: • smes•
XyeaapbT wyraM
3ypz 2.7. n•cc.g
Ax.nb1H Tan6ap
27 Kö 63"' 1024— 2764S
TeneBb-1üH Mep
e: 10 D' 21
Aenr3L4 Ayyprax TOBY
Xaax TOBY
Xapaqax
Xaparaax xan63p

12 Type: Microsoft Word Document
Authors: nyamaa
Size: 294 MB
Date modified: 7/8/2015 10:53 AM

113A3ønr1Y1"r
opyynax
rap, xynraHa
SonoBcpyynax TexeepBM>K
TSB TOOL400nox 6aviryynäM)K, j CPV
%noscpyynax
OponTb1H
M3A33nsn
OponTblH
TexeepeM)K
rapanTblH
TexeepeM)K
YAH, xaTyy, naaep, @nau.J AVICK
nporpaMM. Tone-enox gvpc
'.wp33
AxunnacaH nWpaMMyyA
Start
Xaaranax
Mop
AW1b1H MepeHA opyynax TOBY
_ Mod •
rapanTblH
MSAS3nan
raprax
A3nr3L4 Ayypr3x TOBY
Xaax T

Scene 4

Программын цонхны бүтэц нь боловсруулах мэдээллийн онцлогоос хамааран ялгаатай 
байна. Мэдээлэл боловсруулах программын ажлын орчинг интерфэйс гэдэг. График 
интерфэйсийн орчин нь цонх, дүрс, цэсээр илэрхийлэгддэг учраас команд сонгох, 
программ ажиллуулах, мэдээлэл хуулах, зөөх зэргээр ажиллахад хялбар байдаг.

МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОВСРУУЛАХ ТЕХНОЛОГИЙН ХЭРЭГЛЭЭ

БИЧВЭР МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОВСРУУЛАХ ТЕХНОЛОГИ

Компьютерын гарын товчлуурын үүрэг

Гарын хурууны зөв байрлалаар бичих технологи

Компьютерын гар нь 101-104 товчлууртай.  Компьютерт бичвэрийг оруулахад 
гарыг ашиглана. Гарын зарим товчлуурын үүрэг: 
1. Caps lock-үсгийг томоор бичих. Товчлуур дээр дахин дарахад жижгээр бичих

2. Space- Хоосон зай авах 
3. Enter- Шинэ мөр үүсгэх 
4. Backspace- Курсорын өмнө байрлаж байгаа тэмдгийг устгах 
5. Delete- Курсорын ард байгаа тэмдэгтийг устгах, эсвэл сонгосон зүйлийг

6. Tab- Догол мөр үүсгэх, курсорын байрлалыг шилжүүлэх 
7. Shift, Ctrl, Alt-Бусад товчлууртай хослон хэрэглэх замаар тодорхой үйлдэл

гүйцэтгэх. Жишээ нь: Shift+ А үсгийг томоор бичих, Ctrl+ Z үйлдэл буцаах

/f/fd/fx t-pnhenh C /fKdKx neog QH,füD K/fdKx doeoouoÜ
acqa
aaaa

KOM11b10TePb1H rap Hb 101-104 T0Bt1J1yypTaii. KOM11bK)TepT 6HLIB3PHiir opyynaxaA
rapblr amvrrnm-la. rapb1H 3apv1M TOBLIJIYYPb1H yypn:
l.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Caps lock-ycrvrür TOMOOP 6WIHX. T0Bt1J1yyp AaxHH napaxaA 6HLIHX
ropv•1MA 111HJ1>KHH3
Space- XOOCOH 3aü aBax
Enter- IIIHH3 MOP yycrox
Backspace- Kypcopb1H OMHO 6avipJ1&K 6aüraa T3MÅEHiir YCTrax
Delete- Kypcopb1H am 6aüraa ycrrrax, 3CB3JIQOHrOCOH 3yÜJIHÜr
ycrrax
Tab- Aorojl MOP yycrr•x, KYPCOPb1H 6aüpwaJ1b1r
Shift, Ctrl, Alt-bycaA T0Bqnyyprraü XOCJIOH xopNJ13x 3aMaap TOAopxoM1 yiJIA3J1
ryüuyrrox. )KH11133 1--1b: Shift+ A ycrmiir TOMOOP 6WIMX, Ctrl+ Z yÜJIA3J1 6yuaax
nnnn nnnn
nonooeop xypyy xypyy RDaM xypyy O quequü xypyy

Scene 5

Бичвэрийг зөөх, хуулах команд

Эхийн утга санааг ойлгомжтой болгох зорилгоор бичвэрийг мөрийн голд, урд, хойд, хоёр 
талд тэгшлэн байрлуулахыг мөр зэрэгцүүлэх гэнэ. Эхийн сэдэв буюу гарчгийг мөрийн 
голд, гол утга санааг илэрхийлсэн хэсгийг мөрийн хойд талд, тоочиж бичсэн мөр 
дуусаагүй үед мөрийн урд, эхийн гол хэсэг болох тоочимж, хүүрнэмжийг мөрийн 2 талд 
тус тус зэрэгцүүлэн бичдэг. Мөн эхийн цогцолбор тус бүрийг шинэ мөрнөөс догол үүсгэн 
бичдэг. Ингэснээр эхийн утга санааг ойлгоход хялбар болдог.

Үг: Компьютер зүүн баруун талаасаа сул зайгаар тусгаарлагдсан тэмдэгтийн дарааллыг 
үг гэж ойлгодог.

Өгүүлбэр: Бид өгүүлбэрийг илэрхийлж буй утгаар нь ялгаж ойлгодог бол компьютер 
түүнийг цэгээр зааглагдсан үгүүдийн цуглуулга гэж үздэг.

OAOO
XOTYYAblH gar araapblH
M3A33r xyn33H aBHa yy.
OAOO XOTYYAb1H kar
araapblH M3A3Sr xvn33H
aBHa yy.
XyneaHb1H aaaeguüe
6aüpyynHa
xoTYYAb1H
Mapraa1_uMiH gar araapb1H
MSA33r xyn33H aBHa yy.

OAOO
xoTYYAb1H uar araapblH
M3A33r xyn33H aBHa yy?
OAOO
gar araapb1H
M3A3Sr xyn33H aBHa yy?
OAOO MapraaLLJb•1hH
XOTYYASIH uar araapblH
M3Assr xyn33H aBHa yy?
XyneaHb1H aaaeyuüe
6aüpnyynHa
OAOO XOTYYAb1H
MapraaL.uML4H gar araapb1H
M3A33r XYJ733H aBHa y-y?
XyneaHb1H 3aaequüe
5aüpnyynHa
OAOO Mapraau.JMbiH XOTYYAb1H
MapraaL.LM'iH gar araapb1H
M3Aur xyn33H aaHa yyQ
OAOO XOTYYAbl H
MapraaL.un,1H gar araapb1H
M3Aer xyn33H aBHa yy?
MapraaLLJ1-4"H MapraaLIJb•1iH

Mep 33psruvyn3x
KOMaHAblH X3p3rc3n,
TOBqnyypb1H xocnon
Ctrl+L
Ctrl+C
Ctrl+R
Yvp3r
COHrOCOH 6b•1MB3pnvir MSPL,1iH
ypa Tan "y xyyaacHb1 H
Tana 33psruwnH3.
COHrOCOH
rona 6yoy xyyaaCHb1 TOBA
33p3rqvvnH
COHrOCOH 6MMB3PMür Mepvuih
xohA Tan 6yoy xyyaachbl
6apyyH Tana 33pør14YYJ7H3.
rocoH
xoep Tan xyyAacHb1 3WH,
6apyYH Tana 3:3psrgwnH3.
)KMLLJ33
Hsr3H eaep MsnxV1biHYYA TSMU33H 9ByymK33. Maw
eHAep garvtxrV1"H opona rapax sopnnr0T01h axæ. Maw
omH M3nxnh 60n0H Hah3 HexeA Hb gyrnax33.
30pnnronoo XYPC3H M3f1XVIV1
30puneoöoo xypsxuÜH mynö aa,Möaa caaö 60nx
6aüeaa X3H H3eHuüe 6umeuü moo. T3öHuü ve, caaö,
MYY caHaaHö 6umeuü aem, aegxeH 30puneoö00 n up.
Hsr3H eaep Manxm"HWA T3MU33H 9Byyn)K33. Maw
eHAep L4aMxrV1"H opoüA rapax 30pnnr0TOLi a)K33. Mau
OTIOH 60n0H Hai3 Hb gyrnaxss.

OAOO Mapraau.Jb1"Hl
xoryYAb1H gar araapblH
M3A33r xyn33H aBHa yy?
OAOO Uapraawwnu XOTWAblH
Mapraauv•1HH gar araapb1H
M3A3Sr xyn33H aBHa yy?
OAOO MapraaLLJb•1hH
XOTYYASIH uar araapblH
M3Assr xyn33H aBHa yy?
XyneaHb1H aaaeyuüe
6aüpnyynHa
OAOO XOTYYAb1H
gar araapblH
M3A33r XYJ733H aBHa y-y?
XyneaHb1H 3aaequüe
5aüpnyynHa
OAOO MapraaLuY11iH XOTYYAb1H
MapraaL.u'4"H gar araapb1H
M3Aur xyn33H aua
OAOO XOTYYAblH
Mapraawv-l'ih gar araapb1H
M3A33r xyn33H aBHa yy?
MapraauMiH MapraaLIJb•1iH
XMLLJ33
Mep 33psruvyn3x
KOMaHAblH X3p3rc3n,
TOBqnyypb1H xocnon
Ctrl+L
Ctrl+C
Ctrl+R
trl+J
Yvp3r
COHrOCOH 6b•1MB3pnvir MSPL,1iH
ypa Tan "y xyyaacHb1 H
Tana 33psruyynH3.
COHrOCOH
rona 6yoy xyyaaCHb1 TOBA
33p3rqvvnH
COHrOCOH 6MVB3PMür
xohA Tan 6yoy xyyaaCHSl
6apyyH Tana 33pargyynH3.
rocoH
xoep Tan öyl-oy xyyAaCHb1 3WH,
6apyYH Tana 3:3psrgwnH3.
Hsr3H eaep MsnxV1biHYYA TSMU33H 9ByymK33. Maw
ep opohA rapax sopnnr0T01h axæ. Maw
onoH M3nxnh 60n0H Hah3 HexeA Hb gyrnax33.
30pnnronoo XYPC3H M3JIXVIV1
30puneoöoo xypsxuÜH mynö aa,Möaa caaö
6aüeaa X3H H3eHuüe 6umeuü moo. T3öHuü ve, caaö
MYY caHaaHö 6umeuü aem, aegxeH 30puneoö00 n Xyp
Hsr3H eaep Manxm"HWA T3MU33H 9Byyn)K33. Mau
eHAep qaMxrM"H opoüA rapax 30pnnr0T01.i a)K33. Mau
OTIOH 60n0H Hai3 Hb gyrnaxss.

Scene 6

Цогцолбор: Нэгэн ижил утга санааг илэрхийлэхэд гол төлөв догол мөрнөөс эхэлдэг. 
үүнийг цогцолбор буюу параграф гэж нэрлэдэг.

ЗУРАГ БОЛОВСРУУЛАХ ТЕХНОЛОГИ

Зураг боловсруулдаг paint программ нь зураг зурахад зориулагдсан хамгийн энгийн 
хэрэглээний программ юм.

Paint программ руу start- all apps- accessories- paint гэсэн дарааллаар орно.

1. Хуулах, зөөх, байршуулах

2. Зургийг идэвхжүүлэх,

3. Зураг зурахад ашиглагдах

2 болон түүнээс дээш тооны цахим төхөөрөмжүүд хоорондоо холбогдон мэдээлэл 
солилцох, хамтран ажиллах, нөөцийг хамтран ашиглах харилцах боломжтой болсныг 
сүлжээ гэнэ. Интернэтэд холбогдсон компьютер бүр 202.131.225.29 гэх зэрэг олон тооны 
цифрээс бүрддэг IP гэж нэрлэгдэх хаягтай байдаг. IP хаяг нь уншиж тогтооход хэцүү 
байдаг тул хэрэглэхэд хялбар ойлголмтой энгийн нэр рүү шилжүүлсэн хэлбэрийг домэйн 
нэр гэнэ. Домэйн нэр нь интернэтийн сүлжээнд холбогдсон компьютерт оноож өгсөн 
хаяг юм. Манай улсын домэйн нэр MN юм. Тодорхой сэдвээр бичвэр, зураг, дуу, авиа, 
дүрс хөдөлгөөнтэй төрөл бүрийн мэдээлэл бүхий цахим баримт бичгийг вэб хуудас гэнэ. 
Өөр хоорондоо холбогдсон вэб хуудсуудын цуглуулгыг вэб сайт гэнэ.

HOM, cypax
UaacaH A33P x3Bn3A3r. HOMb1r YHUJAar.
HOMblH X3MX33r X3BJ13C3H qaaCHbl X3M)K33,
xyyaaCHb1 Tooroop TOAopxonr1H0.
3ypar, eHreTaü1 (3apv1M HOMOHA Ayy
Tornyynarv cyynracaH 6aix Hb 61•1i).
Xaanac3H HOMb1r eepunex, anaaar aacax,
M3A33f13J1 H3M3X 60n0MxryÉ1.
HOMOHA eMHex yr rax 6aiAar.
Toaopxoi C3A3B, Hap TOMbéO 33p3rT3Li
xon600TOLi H3M3m M3Aøannb1hr:
1) apa Hb xaamaHA 6M'-1VIX;
2) xyyAaCHb1 AOOA X3C3rT;
3) HOMblH apblH HyypaHA opyynaar.
836 caiT
VIHTePH3T, KOMnb10Tep33C 836 xeTeq nporpaMM aumrnaH Y3A3r.
B36 xyyaacHyyaaac 6vpA3x 6a X3M)K33r Hb M3A3snnb•1ür
X3WKMX H3DK33P TOAopxonnH0.
3ypar AYPC, eHre, Ayy xeDKMM, xeAenreeHT31i.
836 M3Aøannb•1hr eepqnex, aacax, H3M3X, cahxpyynax
60nOM)KTOi.
836 caiTaA HWP xyyAac rah( 6aiAar.
Xapranaax W, eryyn6sp, aypar 3apsr-r L.uyya xon600c XMh)K
Yr xon600Cb1r Aap>K H3M3JIT 6ytoy A3nrap3Hryvi MOA33nnnir
xapHa.

X3BJ13M3J1 HOM, cypax
UaacaH A33P x3Bn3A3r. HOMb1r YHUJAar.
HOMblH X3MX33r X3BJ13C3H qaaCHbl X3M)K33,
xyyaaCHb1 TOAopxonr1H0.
3ypar, eHreTaü1 (3apv1M HOMOHA 6nqnn Ayy
Tornyynarv cyynracaH 6aix Hb 61.•1ü).
X3Bnac3H HOMb1r eepunex, anaaar aacax,
M3A3-3f13J1 H3M3X 60n0MxryV1.
HOMOHA eMHex yr rax 6aiAar.
Tonooxoi C3A3B. HSD TOMbéO
336 caiT
VIHTePH3T, KOMnb10TeFE3C 836 xeTeq nporpaMM aumrnaH Y3A3r_
836 xyyaacHyyaaac 6YPA3X 6a X3M)K33r Hb
X3WKMX H3DKX3P TOAOPxonnHO.
3ypar Aypc, eHre, Ayy xeDKMM, xeAenreeHT3i.
B36 M3Ax3nnb•1hr eepqnex, 3acax, H3M3X, cahxpyynax
60nOM)KTOi.
836 caiTaA I-IWP xyyAac rax 6aiAar.

Scene 7

1. Командын хэрэгслийн үүргийг нөхөж бичээрэй.

2. Дараах зургуудыг Paint программ ашиглан зураарай.

3. Word программ дээр хийсэн дараах даалгаврыг дарааллын дагуу гүйцэтгэнэ үү.

4. Зураг дээр үзүүлсэн төхөөрөмжүүдийн нэр, оруулах, гаргах, боловсруулах,

хадгалах төхөөрөмжийн аль нь болох, үүрэг зориулалтыг тодорхойлж 
бичээрэй.

M3A33J13J1 X 3311
HynYYTa" maHungcaH MMHb
. Afia 6M XOPBOO qaeæa#uynyyeaapaHx HVJIWHbI 0Hre Hb TOODK 6apwryh
onoH.
YnaaH
Horooy
Ilap
Sop
143HX3P gynyyyyya AaHraap xorwrlA0H OPLUVIHO. I-4ynyy Sac
I.
seeneH,
2.
xamyy,
3.
xanyyH
4. xyüm3H,
upm3ü,
6.
upeyü,
Menqeep, 6ac 6aviHa. eHaep yynb1H opon AAXb qynyy
eH canxhHbl ypcrana snarA3H 3eenepceH 60110B* xyhT3H 6aÉIHa. Xapb4H acrblH
gynyy snarA33ryG1 unp xaTyy xypg 6aVIHa. (0 Tvn3B "XOOBOOTOÉI

4
5
6
4
M3A33J13J1 3YüH XHA33J1
HynYYTa" maHungcaH MMHb
. An 6M XOPBOO qaM7-a#qynyyeaapaHx HynYYHb1 eHre HE öapuryü
onoH.
HoroOY
LLlaF
143HX3P gynyyyyya AaHraap 6yooy xorwrlA0H OPWVIHO. I-4ynyy Sac
I.
seeneH,
2.
xamYY'
3.
xanyyH,
4. xyüm3H,
S.
upm3ü,
6.
upeyü,
Menqeep, 6ac senasr 6aviHa. OHAeP YYJIbIH Opon W
eH cama4Hbl ypcrana snarA3H 3eenepceH 60110B* XYLiT3H 6ahHa. Xapb4H acrblY
3113rA33ryC1 yump xa
6aVIHa. ($1 Tvn3B "XOOBOOTOi
gyn
xy

6-Мэдээллийн технологи

Scene 1 (0s)

Scene 2 (10s)

Scene 3 (1m 23s)

Scene 4 (2m 9s)

Scene 5 (3m 23s)

Scene 6 (5m 11s)

Scene 7 (6m 50s)